Voor de liefhebbers van wijnen uit de Bourgogne is kaart kijken nooit meer hetzelfde sinds de recente lancering van Bourgogne Maps (Atlas interactief de Vins de Bourgogne). In één oogopslag zien wij het geografische productiegebied van de wijnregio Bourgogne. Door te scrollen wordt de kaart vergroot tot op het niveau van een wijngaard. Wij lezen de naam van de unieke wijngaard en door de inkleuring komen wij de corresponderende classificatie te weet (van regionale appellation tot Grand Cru).

Terroir, climat en lieu-dit
Voor het gemak gebruik ik in mijn bijdragen soms het woord ‘wijngaard’, terwijl dit in de Bourgogne een kleine vloek in de kerk is. Voor het duiden van een concrete, afgebakende wijngaard hanteert men de termen climat en lieu-dit. Terwijl een climat en een lieu-dit elkaar fysiek deels of geheel kunnen overlappen, hebben ze elk hun eigen betekenis. Volgt een nadere beschouwing. Voorafgaand de aantekening dat de meeste voorbeelden zijn terug te vinden in de Côte Chalonnaise, het bourgondische wijndistrict waarmee ik het meest vertrouwd ben.

Voordat het verschil tussen een climat en lieu-dit wordt geduid, dienen wij eerst stil te staan bij een ander woord, dat in Bourgogne zo mogelijk nog meer wordt bewierookt: terroir. Het concept terroir omvat alle natuurlijke elementen die, gecombineerd met menselijk handelen, een specifiek product opleveren. Bij terroir mag je enerzijds denken aan zaken zoals bodem, geologie, klimaat, blootstelling aan de zon en hoogte (ligging of helling wijngaard). Anderzijds is het van groot belang op welke wijze een wijnbouwer met deze factoren omgaat, opdat middels zijn of haar vakmanschap alle facetten van het terroir (typicité) tot in de puntjes kunnen worden vertaald in karakteristieke Bourgognes. Er zijn trouwens wijnbouwers (ook in de Bourgogne) die het niet zo hoog ophebben met het effect van terroir en het belang ervan nuanceren of simpelweg ontkennen.

Een climat is een exact omlijnde wijngaard (al dan niet omheind) met samenhangende kenmerken betreffende geologische en klimatologische omstandigheden. Elk climat in Bourgogne heeft zijn unieke, specifieke eigenschappen. Sta je binnen een climat dat een bepaalde wijn voortbrengt, wijs naar een belendend climat en de wijn aldaar zal een ander karakter hebben, anders smaken. Echte wijnkenners, waartoe ik mij niet reken, kunnen zelfs de verschillende nuances binnen een climat ontwaren. ‘Clos de Vougeot’ is wellicht het bekendste climat, waarbinnen de nodige schakeringen worden onderkend. Met de aantekening dat ik uiteraard ook oog heb voor al die individuele stijlen van de wijnproducenten.

De begrippen terroir en climat lijken veel op elkaar. Het wordt voor mij een tikkeltje te verwarrend wanneer wij in één zin lezen: “Climats: de terroirs van Bourgogne.” Hoewel je kunt spreken over kenmerken van het terroir van Chablis of het terroir van de Côte de Beaune, houd ik me persoonlijk voor dat je niet met de vinger naar een terroir kunt wijzen. Terroir is een concept, een idee en geen concreet afgebakende wijngaard. Je zou ook kunnen zeggen dat terroir de grondslag biedt voor een climat en niet andersom. Het zijn dan ook de climats die in Bourgogne Maps inzichtelijk zijn gemaakt. En het zijn de climats van de Côte d’Or die sinds enkele jaren behoren tot het culturele erfgoed van de UNESCO.

Een climat kan worden onderverdeeld in zogenaamde lieux-dits. Een lieu-dit is een kadastrale indeling van een climat op basis van een topografische en/of historische achtergrond. Voorbeeld: het climat ‘Le Meix Cadot’ in Rully is onderverdeeld in drie lieux-dits: het gelijknamige ‘Le Meix Cadot’, ‘La Chaume’ en ‘La Berge’. Menigmaal vindt er geen onderverdeling plaats en is de naam van een climat gelijk aan de naam van het lieu-dit, neem ‘La Grande Berge’ in Givry. Soms verschilt de naam van een climat maar één klein woord (‘le’ of ‘la’), slechts één letter van een lieu-dit. ‘Le Clos du Roy‘ is een climat in Mercurey, terwijl het lieu-dit de naam ‘Le Clos du Roi‘ draagt (een verschil in historische spelling). Wij spreken over hetzelfde perceel wijnranken! Het zijn vooral de lieux-dits die soms in het bezit zijn van slechts één wijnproducent. Dan spreekt men over een monopole. Vaak begint de naam van een monopole met het woord clos en dat brengt ons bij …

Clos, cru en cuvée
Zijn terroir, climat en lieu-dit de belangrijkste begrippen die betrekking hebben op het duiden van wijngaarden in de Bourgogne, er resten enkele andere Franse woorden die refereren aan een wijngaard. Clos duidt op een wijngaard die met stenen is omheind en in het bezit van een karakteristieke toegangspoort. Een clos kan een climat of een lieu-dit zijn (of allebei …). Draagt een bepaalde wijngaard de naam die begint met Clos, maar mis je de omheinende stenen en/of de toegangspoort tot de wijngaard, dan is of zijn deze in de loop van de tijd simpelweg verdwenen. Eén van de mooiste gepreserveerde clos in de Côte Chalonnaise is ‘Clos Salomon’ in Givry. Een clos met het hele pakket: zowel de mooie stenen toegangspoort tot het gelijknamige domein als de met stenen ommuurde wijngaard. ‘Clos Salomon’ is verder een climat, een lieu-dit én een monopole.

Hoewel het woord cru is afgeleid van het Franse werkwoord ‘croître‘ (groeien), dient het niet te worden verward met een climat of een lieu-dit. Cru wordt in de Bourgogne louter in verband gebracht met de classificatie van een climat of een lieu-dit (neem als voorbeelden: 1er Cru en Grand Cru) binnen de regels van de Appellation d’Origine Contrôlée.

Soms lees je op het etiket van een fles een naam die niet correspondeert met een climat of een lieu-dit. De wijnbouwer heeft gekozen voor een vinificatie van de beste druiven van één of meerdere climats of lieux-dits. In dit geval spreken wij over een cuvée, niet zelden het paradepaardje van een domein. Aan deze wijn wordt doorgaans een zelfverzonnen naam gegeven. Wijnbouwers gebruiken vaak eigennamen voor een cuvée, zoals ‘Cuvée Jeanne’, een Mercurey 1er Cru samengesteld middels een strenge selectie druiven van ‘Clos des Grands Voyens’, hetgeen weer een monopole is van Domaine Jeannin-Naltet in Mercurey.

Soms lees je ‘Cuvée Vieilles Vignes’ op een etiket, of ‘Cuvée Spéciale’, ‘Cuvée Prestige’ en ‘Tête de Cuvée‘ (de oude bourgondische benaming voor 1er Cru). Dergelijke namen dienen stuk voor stuk met een korreltje zout te worden genomen. Hoe veelbelovend de naam van een cuvée ook klinkt, het zegt in principe (mijn nadruk) niets over de kwaliteit van de wijn.

En waar is het allemaal om te doen? Je staat binnen een domein met een fles in de hand. Je leest op het etiket: Montagny 1er Cru ‘Les Chaniots’. Vraag aan de wijnbouwer of dit een climat is en kijk tegelijkertijd vol belangstelling naar de kaart van het betreffende wijndistrict die ongetwijfeld tegen de muur is bevestigd. Nu heb je de volle aandacht van de wijnbouwer te pakken en krijg je vervolgens de beste uitleg over de Bourgogne die je je maar kunt wensen.

Aanbevolen literatuur:
– Pitiot, S. en Servant, J.C. (2019). Les Vins de Bourgogne. Beaune: Collection Pierre Poupon (in het Engels vertaald: The Wines of Burgundy (2019));
– Van Imschoot, G. en Debaere, R. (2016). Ontdek Bourgogne! Antwerpen: Davidsfonds Uitgeverijen;
– Landrieu-Lussigny, M.-H. en Pitiot, S. (2012). Climats et Lieux-Dits des Grands Vignobles de Bourgogne. Atlas et Histoire des Noms de Climats et de Lieux. Parijs: Éditions de Monza & Editions du Meurger;
– Landrieu-Lussigny, M.-H. en Pitiot, S. (2018). La Côte Chalonnaise. Atlas et Histoire des Noms de Climats et de Lieux. Parijs: Éditions de Monza & Editions du Meurger.

De internetpagina van het Bureau Interprofessionnel des Vins de Bourgogne (‘Nos vins, nos terroirs‘ → ‘Nos climats en lieux-dits‘). Tevens in een parallelle Engelstalige editie: Bourgogne Wines.