De aflopen maanden las ik, mede geïnspireerd door het tv programma Stadt, Land, Kunst (Arte), boeken met Bourgogne als decor. In deze bijdrage breng ik enkele literaire werken onder de aandacht. Het derde en laatste boek blijkt op zijn beurt Le Guide Hachette des Vins tot een literaire status te verheffen.

James Salter – A Sport And a Pastime
Toen de Amerikaanse schrijver James Salter in de jaren zestig voor het eerst Bourgogne bezocht, werd hij meteen verliefd op deze Franse regio. Salter zag Bourgogne als een hedonistisch paradijs dat hem inspireerde tot het schrijven van de roman A Sport and a Pastime (1967), inmiddels geroemd als een moderne klassieker.

De twee hoofdpersonen – een gesjeesde Amerikaanse student en een jonge Franse horecamedewerkster – rijden in een auto door Frankrijk en leven hun vrije liefdesrelatie uit. Er gebeurt in het boek weinig opzienbarends; intussen wordt er gegeten, gedronken, gedanst, gevreeën en slechts mondjesmaat geconverseerd over wat de volgende dag te doen.

Het verhaal wordt verteld door een onbestemde ik-figuur, die in het midden laat of zijn observaties van het jonge stel echt zijn of niet. Daarbij knipt Salter regelmatig in zijn roman wat plaats en tijd betreft. Soms zijn we in Parijs, maar meestal in Bourgogne, met een hoofdrol voor de stad Autun, de tijdelijke verblijfplaats van de verteller.

A Sport and a Pastime las ik in meerdere sessies, want het taalgebruik is van de eerste tot de laatste pagina uitermate bloemrijk. Toen ik het boek uiteindelijk dichtklapte, dacht ik: toch knap gedaan.

Irène Némirovsky – Suite Française (Nederlandse titel: Storm in Juni)
In 1940 was het bourgondische Issy-l’Évêque (Saône-et-Loire) het toevluchtsoord van de Franse, van Russisch-Joodse afkomst zijnde schrijfster Irène Némirovsky. Uit angst voor de oprukkende Duitse troepen was zij samen met haar man en twee dochters uit Parijs gevlucht. In Issy-l’Évêque begon Némirovsky aan één van haar bekendste, maar onvoltooid gebleven romans: Suite Française.

Het eerste deel van Suite Française draagt de titel Storm in juni. We lezen een beklemmende getuigenis van de uittocht in juni 1940, toen stromen vluchtelingen Parijs ontvluchtten. In het tweede deel, Dolce, staat de verhouding centraal tussen een jonge Franse vrouw en een Duitse officier die tijdelijk is ingekwartierd in het huis waar zij samen met haar moeder woont. Van het derde deel, Gevangenschap, schetste Némirovsky slechts de grove contouren. Uit nagelaten notities bleek dat zij nog een vierde en vijfde deel voor ogen had.

Hoewel gesitueerd in het fictieve Bussy, staat Issy-l’Évêque duidelijk model in Dolce. Voordat Némirovsky in een statig herenhuis aan het huidige Place Irène Némirovsky intrek nam, woonde zij met haar gezin in het Hôtel des Voyageurs, waar ook soldaten van de Duitse Wehrmacht verbleven. Hôtel des Voyageurs wordt meermaals genoemd in Dolce, evenals enkele geografische plekken in en rond de gemeente Issy-l’Évêque.

Op 13 juli 1942 werd Irène Némirovsky gearresteerd en vier dagen later via het doorgangskamp Pithiviers naar Auschwitz gedeporteerd, waar zij een maand later, op 39-jarige leeftijd, overleed aan tyfus. Twee maanden later werd ook haar man gearresteerd en naar Auschwitz gebracht; hij werd daar direct na aankomst vergast. Hun twee dochters wisten, door op tijd te vluchten en onder te duiken, de oorlog wonderwel te overleven.

Tot ver na het einde van de oorlog dachten de dochters dat de koffer van hun moeder, die zij tijdens hun vlucht hadden meegenomen, slechts schetsen en notities bevatte. Pas eind vorige eeuw bleek het, bij een voorgenomen uitgave van de geschriften, om complete romans te gaan. In 2004 werd Suite Française uitgegeven, en Némirovsky ontving in datzelfde jaar postuum de prestigieuze Prix Renaudot.

Michel Houellebecq – Anéantir (Nederlandse titel: Vernietigen)
Gedistilleerde dranken in het algemeen en wijn in het bijzonder zijn vaak prominent aanwezig in de romans van Michel Houellebecq, en zijn laatste roman Anéantir vormt daarop geen uitzondering. Van Grands Crus die vakbondsvergaderingen in Bercy begeleiden, goedkopere flessen die in de TGV Parijs–Lyon worden geserveerd, tot eenzame glazen Muscadet – wijn lijkt een essentiële accessoire te zijn voor Houellebecqs personages: vaak eenzaam, ontgoocheld door de samenleving in het algemeen en hun leven in het bijzonder.

In Anéantir dineert de hoofdpersoon Paul Raison met zijn zus Cécile in restaurant Trois Dômes van het Sofitel in Lyon. Paul kiest zijn gerecht snel uit en zonder aarzelen voor de duurste fles op de wijnkaart: een Corton-Charlemagne. Deze wijn wordt in het boek als volgt beschreven:

“Boterachtige tonen en aroma’s van citrus, ananas, limoenbloesem, gebakken appel, varen, kaneel, vuursteen, jeneverbes en honing.”

Het Franse wijntijdschrift Vitisphere onthulde begin dit jaar dat Michel Houellebecq deze smaaknotitie van de bourgondische Grand Cru niet zelf heeft verzonnen: hij had een recensie uit Le Guide Hachette des Vins letterlijk overgenomen.

Een groot deel van de vuistdikke roman speelt zich af in het noorden van de Beaujolais, in een klein gehucht nabij Villié-Morgon, thuishaven van een van de tien Crus Beaujolais. Houellebecq schetst een opvallend mooi en liefdevol beeld van de Beaujolais, vooral tijdens de twee autoritten richting Fleurie, met als uiteindelijke bestemming Beaujeu, de voormalige hoofdstad van de streek. Hij merkt overigens op dat de Beaujolais een relatief welvarende landbouwregio is — een stelling die de meest recente statistieken voorlopig niet lijken te ondersteunen.

Een persoonlijke aantekening: de broer van de hoofdpersoon werkt tijdelijk als restaurateur van bourgondische wandtapijten in Château de Germolles (nabij Chalon-sur-Saône). Het kasteel ligt op loopafstand van mijn bourgondische residentie. Wanneer deze persoon in Bar-Restaurant de la Vallée in Mellecey gaat lunchen, vertoeft hij dus vrijwel ‘om de hoek’. Ook hier blijft het afwachten wat 2027 ons zal brengen. Het ooit rustige en gezellige Bar-Restaurant de la Vallée was lange tijd gesloten, enkele jaren geleden heropend als een veredelde snackbar, maar inmiddels helaas opnieuw de deuren dicht.