Voor de neutrale toeschouwer waren de sprookjesachtige beelden van de duizend-en-een vuren die in de wijngaarden werden ontstoken om de wijnstokken te beschermen tegen de nachtvorst ronduit spectaculair. Voor de wijnbouwers was het gebruik van zoveel mogelijk warmtebronnen echter een bittere noodzaak. Door de nachtvorst begin april lijkt ongeveer de helft van de wijnoogst in de Bourgogne verloren te zijn gegaan. Dat is althans de eerste prognose, want het zou zo maar kunnen dat de Bourgogne dit voorjaar opnieuw te maken zal krijgen met te koude weersomstandigheden. De drie Franse ijsheiligen maken pas vanaf 11 tot 13 mei a.s. hun opwachting.

De afgelopen winter in Bourgogne had een mild karakter en sinds half februari wisselden koelere en warmere periodes elkaar af. Een week voor de dramatische daling van de temperaturen tikte de thermometer in de Côte Chalonnaise nog bijna 25 °C in de schaduw aan. De wijnstokken ‘ontwaakten’ derhalve vroegtijdig met alle risico’s van langdurige blootstelling aan voorjaarsvorst van dien. En die voorjaarsvorst diende zich aan, te weten in de nachten van 6, 7 en 8 april jl.

De temperaturen namen een regelrechte duikvlucht. Er werd -6,2 °C bij het weerstation van Chalon/Champforgeuil gemeten. Rondom Chablis werd zelfs nog een tikkeltje kouder (-8 °C). En daar bleef het niet bij, want de Bourgogne werd geconfronteerd met een worstcasescenario. Voor de vorst regende het namelijk en vervolgens werden de wijngaarden bedekt met een dun laagje sneeuw, waardoor de toppen nog gevoeliger werden. De vorst richt meer schade aan wanneer de vegetatie vochtig is, terwijl in een droge omgeving de toppen een -3, zelfs -4 °C kunnen weerstaan.

De wijnbouwers gooiden hun hele hebben, houwen en knowhow in de strijd tegen de vorst: besproeiing, vuurkorven en -potten, verwarmingstoestellen en -kabels, windturbines, dekzeilen, paraffinekaarsen en zelfs helikopters om de koude lucht nabij de grond in beweging te krijgen, warmte van hogerop te brengen en zo het vocht in de toppen te drogen. De genomen maatregelen gingen vaak gepaard met de nodige kostenoverwegingen. Het loont namelijk bijvoorbeeld meer om in Chablis een Grand Cru of 1er Cru wijngaard te beschermen in plaats van een perceel Petit Chablis. Daarbij speelden de logistieke problemen door de corona-epidemie en de lockdown. Zo bleek er al snel een tekort aan paraffinekaarsen te zijn. Anderen wijnbouwers zijn bij gebrek aan middelen letterlijk en figuurlijk in het duister gebleven, hebben zich het ergste voorgesteld en op het beste gehoopt.

Alle maatregelen ten spijt, zij wogen simpelweg niet op tegen het geweld van de natuur. Volgens de eerste waarnemingen veroorzaakte de opeenvolging van drie nachten vorst 80 tot 100% schade aan alle wijngaarden in het departement Yonne (Chablis en Auxerrois). In die wijngaarden waar de zwaarste middelen werden ingezet, worden de verliezen tussen de 15% en 50% ingeschat. Voor wat niet werd beschermd, variëren de verliezen van 50% tot 100%. Chablis blijkt inmiddels een sinister patent op vorstschade te hebben. Gedachten zullen zeker zijn uitgegaan naar het eerdere rampjaar 2016, hoewel de schade in 2021 mogelijk nog groter zal zijn. In 2016 werd een deel van de Bourgogne getroffen, in 2021 geheel de Bourgogne.

Omdat de knoppen van chardonnay druiven eerder ontluiken, werden de wijngaarden die de witte wijnen voortbrengen het meest getroffen. Het is daarom in de Chablisien en de Mâconnais, waar naar verwachting de schade het grootst zal zijn. Er is ook grote schade in de prestigieuze ‘witte’ AOC’s van de Côte de Beaune: Meursault, Puligny-Montrachet, Chassagne-Montrachet en zelfs Saint-Aubin. Wijngaarden met vroeg ontluikende pinot noir druiven, hierbij wordt onder meer gewezen naar Beaune en Volnay, werden eveneens getroffen door de vorst. Ook in de wijngaarden van Chambolle-Musigny en Morey-Saint-Denis werden kachels aangestoken. De bekende wijnbouwer Vincent Dureuil uit Rully (Côte Chalonnaise) maakte in de media kenbaar dat de opbrengst van één van de meest hooggelegen climats in Rully, ‘Varot’, geheel verloren is gegaan.

In het zuiden van de Mâconnais en in de Beaujolais lijkt de schade enigszins beperkt. Met name in de Beaujolais was het meer winderig en droog. De wijnregio kende verder temperaturen die dichter bij het vriespunt lagen. Het lijkt er ook op dat de gamay een genereuze druif is met meer vruchtdragende toppen dan pinot noir druif. Wijnbouwers in de Mâconnais namen waar dat op de middelhoge hellingen van de Pouilly-Fuissé 1ers Crus wijngaarden 20 tot 50% van de knoppen niet waren bevroren. Richting het noorden van de Mâconnais worden de verhalen weer somber. In en rondom Igé zakte de temperatuur, net zoals rondom Chablis, tot -8 °C . In Verzé beschouwde een wijnbouwer naar verwachting maar liefst 90% van zijn oogst als verloren.

80 tot 100% bevroren toppen zullen niet resulteren in 80 tot 100% oogstverlies. Iedereen wacht namelijk angstvallig op de zogenaamde contre-bourgeon, een tweede, zo je wil extra knop die zich ontwikkelt als de eerste knop verloren is gegaan. Binnen twee of drie weken zouden de contre-bourgeons moeten verschijnen, maar ook indien zullen deze knoppen niet zo vruchtbaar zijn als de eerste knoppen. Het is in ieder geval een reden voor sommige wijnbouwers om te hopen op een halve oogst, vandaar de eerder vermelde prognose van 50% verlies van de totale oogst. Het plaatst al die percentages die in de media worden vermeld wel in enig perspectief, want de waargenomen schadepercentages (80 tot 100%) zeggen vooralsnog niet alles over de uiteindelijke opbrengst van de oogst. Een reden voor het Bureau Interprofessionnel des Vins de Bourgogne (BIVB) om een slag om de arm te houden en voorlopig te spreken over een oogstverlies van tussen de 20 en 80%.

De ontstane situatie vraagt om oplossingen op korte en langere termijn. Op korte termijn dient me te denken aan steunpakketten en een beroep op noodfondsen om de financiële lasten van de wijnbouwers enigszins draagbaar te maken. Op langere termijn dient onder meer het onderzoek naar rassenselecties te worden hervat. Verder experimenteert de Bourgogne reeds met zogenaamde onderstammen die later in het seizoen uitlopen en dus minder worden blootgesteld aan vorst én die tevens beter bestand zijn tegen droogte. Ten slotte is het later snoeien een optie die inmiddels wordt onderzocht. Het blijft intussen altijd uitkijken naar effectieve vorstbeschermingssystemen.

De uitwerking tot in detail en cijfers achter de komma van de vorstschade zal nog enkele maanden op zich laten wachten. Deels omdat de omvang van de schade zo groot is. In ieder geval zal de Bourgogne over twee jaar opnieuw een forse domper incasseren, wanneer de wijnproducenten weinig tot niets op de markt kunnen brengen. “De wijnmarkt verafschuwt een vacuüm”, lichtte Bruno Verret, wijnbouwer in Saint-Bris-le-Vineux, toe. Zonder of met weinig aanbod vrezen de bourgondische wijnbouwers een groot deel van hun markt te verliezen. Restte een wijnbouwer uit hetzelfde wijndistrict blijk te geven van enige bourgondische zwarte humor: “Nu, vanwege COVID-19, de gesloten restaurants en de Trump-belastingen hadden we al iets te veel wijn in onze kelders.”

Ik wil deze bijdrage echter niet met een wel of niet goedbedoeld grapje beëindigen. Wel met een mooie zinsnede uit een Facebookfragment van Géraldine Lochet, eigenaresse van één van mijn meest dierbare bourgondische domeinen: Maison Géraldine Louise. Zij schreef met de bijna poëtische woorden: “Le résultat est terrible pour chacun et pour toutes les régions. Mais si vous regardez bien, quelques fleurs de glycine ont résistées. La nature est pleine de ressources et là où il y a de la vie , il y a de l’espoir. Il faut attendre et essayer d’y croire. Bon courage à tous.“